ΑΡΧΑΪΚΑ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΑ ΕΤΗ
Το τοπωνύμιο «Κάντανος» θεωρείται
προελληνικό ή δωρικής προέλευσης, κάτι που ενισχύει τη θεωρία για ίδρυση στην περίοδο που οι Δωριείς εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη (περίπου 11ος–9ος αιώνας π.Χ.).
Ορισμένοι αναφέρουν ώς έτος ιδρυσης το 1.049 π.Χ. Αν
και δεν έχουν γίνει εκτεταμένες ανασκαφές, εντοπισμένα κεραμικά και
δομικά λείψανα δείχνουν συνεχή κατοίκηση από τουλάχιστον τον 8ο αιώνα
π.Χ., δηλαδή τη Γεωμετρική εποχή. Αν και η ίδρυση της δεν
μπορεί να τοποθετηθεί με απόλυτη ακρίβεια, καθώς δεν υπάρχει μέχρι
σήμερα σαφές αρχαιολογικό ή γραπτό τεκμήριο που να δηλώνει συγκεκριμένη
χρονολογία πολλοί ισχυρίζονται ότι αποτελούσε
μια από
τις 100 πόλεις που αναφέρονται
στην Ραψωδία Β' του Ομήρου.
"Κρητῶν
δ᾽ Ἰδομενεὺς δουρὶ κλυτὸς ἡγεμόνευεν, οἳ Κνωσόν τ᾽ εἶχον Γόρτυνά τε
τειχιόεσσαν, Λύκτον Μίλητόν τε καὶ ἀργινόεντα Λύκαστον Φαιστόν τε Ῥύτιόν
τε, πόλεις εὖ ναιετοώσας, ἄλλοι θ᾽ οἳ Κρήτην ἑκατόμπολιν ἀμφενέμοντο".
Την
πόλη αναφέρει ο Στεφ. Βυζάντιος: «Κάντανος, πόλις Κρήτης,. ως Ξενίων εν
περι ορίου Κρητικού τόπω, το εθνικόν Καντάνιος». Η Κάντανος, κατά την Ελληνιστική περίοδο, φαίνεται να συμμετείχε στο κοινό των Ορείων (κοινόν τῶν Ὀρείων), μια ομοσπονδία πόλεων στη δυτική Κρήτη. Αν
και οι πληροφορίες είναι περιορισμένες, τα διαθέσιμα αρχαιολογικά και
επιγραφικά δεδομένα παρέχουν ενδείξεις για τη συμμετοχή της Καντάνου σε
αυτή την ομοσπονδία. Γύρω στα 1937, ο αρχαιολόγος Β. Θεοφανίδης έκανε ανασκαφές
στο κέντρο του χωριού κι έφερε στο φως ένα μεγάλο οικοδόμημα με πλευρά
30 μέτρων και με δάπεδο 900 τ.μ., στρωμένο με μωσαϊκά γραμμικά σχήματα,
κύκλους και ρόμβους. Στο δάπεδο του κτιρίου βρέθηκε επίσης η βάση
κάποιου αγάλματος, που ήταν αφιερωμένο στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Σεπτίμιο
Σεβήρο, Φαίνεται ότι το ρωμαϊκό αυτό οικοδόμημα ήταν το πραιτόριο της
περιοχής, που αργότερα χρησιμοποιήθηκε σαν εκκλησία. Αυτό λοιπόν το
μνημείο, καθώς και πολλά άλλα ρωμαϊκά απομεινάρια, που βρίσκονται
σκορπισμένα σ’ όλη την περιοχή της Καντάνου, μαρτυρούν ότι η αρχαία πόλη
άκμασε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο.
ΠΡΩΤΟΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΚΑΙ ΠΡΩΙΜΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΕΤΗ
Στα πρωτοχριστιανικά χρόνια
ήταν έδρα επισκοπής. Ο πρώτος επίσκοπος Καντάνου χειροτονήθηκε από τον
Απόστολο Τίτο. Επίσκοποι της Καντάνου συμμετείχαν στις πρώτες
Οικουμενικές συνόδους και ειδικότερα στη Δ’ οικουμενική σύνοδο (451),
στην ΣΤ’ οικουμενική σύνοδο (680 –
681) στη Ζ’ οικουμενική σύνοδο (787). Η
επισκοπική έδρα διατηρήθηκε μάλλον εδώ μέχρι την κατάληψη της Κρήτης
από τους Άραβες. Καθεδρικός ναός της Επισκοπής, θεωρείται η εκκλησία του
Χριστού (14ος -15ος αιώνας), που βρίσκεται κοντά στα Πλεμενιανά και
ξαναχτίστηκε στα θεμέλια παλιότερης. Επίσκοποι της εποχής εκείνης
αναφέρονται οι επιφανείς και διακεκριμένοι Πατέρες Παύλος, Νικίας, Φωτεινός και Γρηγόριος.Καταστράφηκε από τους Άραβες (824 - 961)
και ερημώθηκε.
ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ 1204-1645

Κατοικήθηκε
πάλι με την έλευση των Βενετών μετά το έτος
1204 και έγινε ένα σημαντικό κέντρο με μεγάλη ανάπτυξη εξ αιτίας του
πλούτου της. Γνωστές αρχοντικές οικογένειες της εποχής είναι οι
Τραχινοί, οι Κότζηδες και οι Μελισσουργοί. Ιδιαίτερη ανάπτυξη γνώρισε
την περίοδο του 13ου και 14ου αιώνα κατά την οποία χτίστηκε μεγάλος
αριθμός αγιογραφημένων εκκλησιών που σώζονται σε σχετικά καλή κατάσταση.
Αξιόλογος αγιογράφος της περιόδου που έδρασε στην περιοχή ήταν ο
Ιωάννης Παγωμένος. Αγιογράφησε τον Μιχαήλ Αρχάγγελο στα Καβαλαριανά
(1327-28) και τον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο (1328-29) στον Τραχινιάκο.
Πλήθος άλλων εκκλησιών αγιογραφήθηκαν από τους μαθητές του και άλλους
λαϊκούς αγιογράφους. Οι Βυζαντινές εκκλησίες της Καντάνου πέρα από την
καλλιτεχνική και θρησκευτική τους αξία παρέχουν τη δυνατότητα στους
επισκέπτες να μελετήσουν όλες τις σχολές αγιογραφίας της εποχής, από την
κλασσική της Καπαδοκίας έως τη σύγχρονη για την εποχή σχολή του Ι.
Παγωμένου. Σπάνιες εικόνες υπάρχουν στις εκκλησίες της Παναγίας στο Ανισαράκι και στην Αγία Άννα ενώ αξιοσημείωτες είναι οι εικόνες με τους δωρητές στην Αγία Άννα και τον Μιχαήλ Αρχάγγελο που μας παρουσιάζουν πως ήταν οι αρχοντικές ενδυμασίες της εποχής.
Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους (1645-1669) και
ως τη φυγή τους απ’ αυτήν το 1897, η Κάντανος κατοικήθηκε πάλι από
Τούρκους, εξαιτίας του πλούτου της και έγινε η έδρα τους, γιατί
βρισκόταν στο κέντρο της επαρχίας Σελίνου. Στο λόφο που βρίσκεται σήμερα
το δημοτικό σχολείο, ήταν το λεγόμενο «σεράγιο» όπου έμενε ο
«καϊμακάμης» δηλαδή ο Τούρκος διοικητής και το οποίο βρίσκονταν εκεί έως το έτος 1937.
Την
εποχή της Τουρκοκρατίας, η περιοχή της Καντάνου ήταν τόπος συνεχών
συγκρούσεων μεταξύ Χριστιανών και Τούρκων. Οι Τούρκοι είχαν κατασκευάσει
πύργους σε καίρια σημεία, δέσποζαν του λεκανοπεδίου και ενίσχυαν την
άμυνά τους. Ακόμα και στο βουνό Αποπηγάδι υπήρχε ένας σταθμός, το
λεγόμενο καρακόλι, τούρκικο φυλάκιο, για να ελέγχει τους περαστικούς από
‘κει. Στο Ανισαράκι, στο Βαμβακάδο, στο Νυχτεριανό και στον Κουφαλωτό ήταν τέσσερις πύργοι με πολεμίστρες. Κατά την Επανάσταση του 1821,
η Κάντανος ήταν το πιο ασφαλές καταφύγιο των Τούρκων. Εδώ οχυρώνονταν
οι μάχιμοι Τούρκοι, κάθε φορά, που πιέζονταν από τους επαναστάτες. Στις
6 Ιουνίου 1823, συγκέντρωσαν τα γυναικόπαιδα εκεί και τους πολιόρκησαν
οι επαναστάτες. Κάθε πύργο φύλαγαν 250 Τούρκοι. Στην πολιορκία
παρεβρισκόταν ο ίδιος ο Αρμοστής Τομπάζης, ο Άστιγξ, ο Σκούρτης, ο Οικονόμος, ο Μουτσογιάννης, ο Δημ. Καλλέργης, ο Βουρδουμπάς και
άλλοι. Οι Τούρκοι αδιαφορούσαν για την πανούκλα που τους θέριζε και
πολεμούσαν με πείσμα. Οι επαναστάτες, όμως, τους πολιόρκησαν στενά με
πυροβολικό και τους ανάγκασαν να ζητήσουν ανακωχή. Είχαν σχέδιο να
φύγουν κρυφά τη νύχτα, δίχως να τους αντιληφθούν οι πολιορκητές τους.
Μόλις βράδιασε, βγήκαν από τους πύργους με τα ζώα φορτωμένα με τις
τροφές και τις αποσκευές τους. Έβαλαν στη μέση τα γυναικόπαιδα και
ξεκίνησαν για τα Χανιά, δίχως να τους ενοχλήσει κανείς, κατά διαταγή του
Τομπάζη. Οι
Κρητικοί αγανάκτησαν για την απόφαση του Τομπάζη καθώς και ο ίδιος ο
’Αστιγξ, ο οποίος έφυγεν αμέσως για την Ελλάδα. Αλλά οι επαναστάτες τους
κυνήγησαν και στο Σέμπρωνα της Κυδωνίας τους περικύκλωσαν σ’ ένα λόφο,
σκότωσαν κι αιχμαλώτισαν πάνω από 1.000 και πήραν τα ζώα και τα τρόφιμά
τους (Κριτοβουλίδης, σ. 235-239). Γύρω στους 2.000, όμως, γλίτωσαν στα
Χανιά και πολέμησαν έπειτα με λύσσα τους επαναστάτες. Τα σφάλματα αυτά
του Τομπάζη ήταν αφορμή να μείνει η Κρήτη τουρκική 75 χρόνια ακόμα, παρά
τις τόσες νίκες και θυσίες.
Ο μεγάλος ξεσηκωμός του 1866
άρχισε από την Κάντανο. Στις 16 προς 17 Αυγούστου του 1866, σαράντα
Τούρκοι από το χωριό πήγαν να πάρουν μέλι από τον Πλατανέ, χωριό κοντά
στα Τεμένια. Ειρωνεύτηκαν μερικούς οπλισμένους Χριστιανούς ότι «είναι
άχρηστα τα όπλα που κρατούσαν, γιατί αύριο θα αναγκαστούν να τα
παραδώσουν». Στο γυρισμό τους χτύπησαν. Σκότωσαν δύο κι έτσι άνοιξε ο
λογαριασμός. Την άλλη μέρα, άρχισε επίσημα ο αγώνας. Το Σεπτέμβριο του
1866, ο Μουσταφά Ναϊλή Πασάς
φτάνει στην Κάντανο με 12,000 στρατό, για να βοηθήσει τους Τούρκους της
περιοχής. Στις δυνάμεις αυτές αντιτάσσονται 5.000 επαναστάτες. Τότε,
όλοι οι Τούρκοι που βρίσκονταν στην Κάντανο, πήραν τα γυναικόπαιδά τους
και από τα στενά του Κακοδικίου προσπάθησαν να περάσουν προς την
Παλαιοχώρα. Οι 5000 επαναστάτες
Κρητικοί πλαγιοκοπόντας τους Τούρκους που διέφευγαν προς Παλαιόχωρα
τραυμάτισαν και σκότωσαν πολλούς. Η Κάντανος τότε άδειασε από τους
Τούρκους. Στην επανάσταση του 1897 οι Τούρκοι όλης
της επαρχίας Σελίνου συγκεντρώθηκαν στην Κάντανο. Τότε κατελήφθη από
τους επαναστάτες υπό τον ταγματάρχη Μανουσογιαννάκη ο οχυρός πύργος του
Σταυρού και βομβαρδίστηκε το “Σεράγιο” από τον καπετάν Κωνσταντή
Κριάρη από την "Στεφανόπετρα" και "του κοπέλι τα χαράκια". Οι Τούρκοι εξαναγκάστηκαν να φύγουν με την προστασία των ξένων δυνάμεων μέσω Παλαιόχωρας και να αφήσουν τον τόπο ελεύθερο.
2ος ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1941

Λίγες μέρες μετά την
εισβολή των Γερμανών στην Κρήτη,
στις 20 Μαΐου 1941, οι κάτοικοι της Καντάνου αποφάσισαν να αντισταθούν
στον κατακτητή παρότι δεν είχαν καμία πιθανότητα επιτυχίας λόγω έλλειψης
πολεμικού εξοπλισμού και παρά την προειδοποίηση του Αντισυνταγματάρχη
Χαράλαμπου Σειραδάκη ότι θα καταστραφεί η Κάντανος αν πολεμήσει άμαχος
πληθυσμός. Ο Σειραδάκης έφτασε στην Κάντανο το βράδυ της 19
ης Μαΐου, με εντολή, που έλαβε τη 14
η
Μαΐου, να οργανώσει πολιτοφυλακή. Στο αίτημά του για πυρομαχικά και
οπλισμό πήρε την απάντηση ότι δεν υπάρχουν και ότι θα σταλούν το
ταχύτερο «
ενώ τα είχαν κλειδώσει στις αποθήκες του στρατού». Γράφει χαρακτηριστικά στο επίλογο της έκθεσής του «
Αναχωρών
εκ Χανίων… και αφού άπαξ δεν μας εχορηγήθη ο απαραίτητος οπλισμός
ανεφέρθειν υπό τύπον παραπόνου εις τον Στρατιωτικόν Διοικητήν Χανίων
Υποστράτηγον κ. Γαγάραν…».
Αν και στις δύο ουσιαστικά μέρες που είχε στη διάθεσή του δεν κατάφερε
να οργανώσει πολιτοφυλακή, μπόρεσε όμως να συντονίσει σε κάποιο βαθμό
τις αυτοοργανωμένες ομάδες πολιτών. Με λίγα και ακατάλληλα όπλα με τη
συνδρομή
ανδρών και γυναικών από γειτονικά χωριά οι Καντανιώτες με τη συνδρομή
ανδρών από τα γειτονικά χωριά αντιστάθηκαν με επιτυχία στις 23
του Μάη στα Φλώρια έναντι μιας Γερμανικής εμπροσθοφυλακής αποτελούμενης
από δύο μοτοσυκλέτες με κάνιστρο. Κατά τις αναφορές στη μάχη αυτή
σκοτώθηκαν 19 Γερμανοί. Από τη μάχη αυτή απέσπασαν ένα
πολυβόλο το οποίο επισκεύασε ο Γιώργης Κωστάκης και λίγα όπλα τα οποία
φάνηκαν χρήσιμα τις επόμενες ημέρες. Η
μεγάλη μάχη έγινε στις 24 και 25 του Μάη στο φαράγγι της Καντάνου.
Παρότι ο αγώνας ήταν άνισος τόσο από αριθμητικής υπεροχής όσο και από
πλευράς εξοπλισμού οι Γερμανοί είχαν σημαντικές απώλειες. Το βράδυ της
δεύτερης μέρας οι ντόπιοι πολεμιστές μη έχοντας πολεμικά εφόδια
εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και διασκορπίστηκαν στα γύρω βουνά. Στις
μάχες που έγιναν στα Φλώρια και στο Φαράγκι της Καντάνου σκοτώθηκαν κατά
τα επίσημα στοιχεία 25 Γερμανοί και κατά την προφορική παράδοση 45. Οι
Σελινιώτες στη μάχη του φαραγγιού δεν είχαν κανένα νεκρό. Ένα
στιγμιότυπο της μάχης έχουμε από τον Πέτρο Γεωργιακάκη «
οι
Γερμανοί επροχωρούσαν από τα Φλώρια και οι δικοί μας τους εκτυπούσαν
από δεξιά και αριστερά του δρόμου μεμονωμένοι ελεύθεροι σκοπευταί και
απεσύρροντο προς την Κάντανο,… Οι Γερμανοί εκαθηλώθησαν εις τας θέσεις
τους και ήρχισαν καταιγιστικά πυρά εναντίων μας με όλμους, πολυβόλα και
όπλα καθώς επίσης και βορβαδισμούς από αέρος».
Ως απάντηση στην υποβάθμιση, μετά την απελευθέρωση, του αυθόρμητου
παλλαϊκού χαρακτήρα της μάχης της Καντάνου, είναι χαρακτηριστική η
παρακάτω επιστολή του δικηγόρου και παρόντα στη μάχη Β. Γεωργιακάκη το
1961: «Δύο είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της “Μάχης της
Καντάνου”, τα οποία και την τοποθετούν σε ξεχωριστή μοίρα σε σχέση με
τις μάχες των άλλων διαμερισμάτων. 1) Σ’ αυτή τη μάχη κανένα στρατιωτικό τμήμα δεν έλαβε μέρος.… Η
δύναμις χωροφυλακής Κανδάνου έλαβε βεβαίως μέρος … όχι όμως ως
συγκροτημένο τμήμα, αλλά σαν μονάδες. Έτσι η Μάχη της Καντάνου έγινε
βασικά από πολίτες. 2) Η προβληθείσα αυτή αντίσταση των πολιτών έγινε εν γνώσει τού ότι ήτο ματαία, αλλά και των συνεπειών της».
Για τη σημασία της μάχης αυτής ο Σειραδάκης, στον επίλογο της Πολεμικής του έκθεσης αναφέρει: «Ο
αγών εκείνος του Σελίνου είναι μοναδικόν παράδειγμα μέχρι σήμερον εις
την ιστορίαν, αγών πολιτών και μόνον πολιτών, ανδρών και γυναικών όπως
ομολογούν και οι ίδιοι οι Γερμανοί εις τας διαταγάς των…. Είναι ο
τελευταίος της ενεούσης τότε της ελευθερίας της Ελλάδος και της Ευρώπης
αγών. Αλλά και η απαρχή της ανακτήσεως της. Είναι τέλος η εν συνεχεία
Εθνική Αντιστάσις ήτις τόσον συνετέλεσε διά τον θριματισμόν του άξονος
εν Ευρώπη και όστις επί τοσούτον επετάχυνε τό τέλος του 2ου Παγκοσμίου
Πολέμου.»
Η Κάντανος κάηκε από τους Τούρκους δύο φορές αλλά και από τους Γερμανούς στις 3 Ιουνίου 1941 γιατί
αντιστάθηκε. Είναι το μοναδικό μέρος της Ευρώπης που οι Γερμανοί άφησαν
έγγραφες αναφορές για την καταστροφή του τόπου. Χαρακτηριστικά είναι
τα κείμενα στις ३ πλάκες που άφησαν οι κατακτητές. Οι δύο εξ αυτών και
αντίγραφο της τρίτης φυλάσσονται στη μουσειακή αίθουσα του χωριού που
στεγάζεται στο παλιό δημαρχείο.
Η πρώτη, ξύλινη που γράφηκε σε μια πόρτα και δεν σώζεται έγραφε "Ως αντίποινα των από οπλισμένων πολιτών αντρών και γυναικών εκ των όπισθεν δολοφονηθέντων Γερμανών κατεστράφη η Κάντανος". Η δεύτερη που γράφηκε και αυτή σε μια ξύλινη πόρτα αναφέρει "Δια
την κτηνώδη δολοφονία Γερμανών αλεξιπτωτιστών, αλπινιστών και του
μηχανικού από άνδρας γυναίκας παιδιά και παπάδες μαζύ και διότι
ετόλμησαν να αντισταθούν κατά του Μεγάλου Ράιχ κατεστράφη την 3-6-1941
εκ θεμελίων διά να μην επανοικοδομηθεί πλέον ποτέ".
Η τελευταία είναι μαρμάρινη και γράφει "Εδώ υπήρχε η Κάντανος.Κατεστράφη προς εξιλασμόν της δολοφονίας 25 Γερμανών στρατιωτικών". Αντίγραφα τους υπάρχουν στο μνημείο, στην πλατεία του χωριού που φαίνονται στην παρακάτω εικόνα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
ΠΑΡΑΚΑΛΟΥΜΕ ΑΝΑΓΡΑΨΕΤΕ ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΑΣ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΠΛΑΙΣΙΟ: