«Μιτάτα»: Τα πέτρινα καταφύγια των βοσκών στα βουνά της Κρήτης

Στις ημέρες μας και ιδιαίτερα στην Κρήτη, μιτάτο σημαίνει κατά κύριο λόγο το ορεινό κατάλυμα των βοσκών. Τα μιτάτα είναι συνήθως ξερολιθικές κατασκευές με θόλο οι οποίες έχουν μορφή κόλουρου κώνου. Υπάρχουν βέβαια και αρκετά μιτάτα  όπου το σχήμα τους είναι πιο τετραγωνισμένο, ορθογώνιο ή ακόμη και ακαθόριστο που ακολουθάει το φυσικό ανάγλυφο. 

Τα μιτάτα της Κρήτης μπορεί να είναι είτε μεμονωμένα με μια μικρή «αυλή» που χρειάζεται για βοηθητικές εργασίες είτε αποτελούν σύνολο με ένα ή περισσότερα μιτάτα. Στα υπόλοιπα μιτάτα, οι κτηνοτρόφοι για γενεές ολόκληρες φυλάσσουν τα τυριά και τα αφήνουν να ωριμάσουν. Αυτό το μιτάτο συγκεκριμένα ονομάζεται «κλειδόσπιτο ή τυροκέλι». Επίσης, σε πολύ κοντινή απόσταση από το μιτάτο βρίσκεται η «μάντρα» όπου φυλάγονται τα πρόβατα. Διάφοροι άλλοι χώροι βοηθητικής χρήσης μπορεί να είναι ο «κούμος» δηλαδή μια μικρή κρύπτη και κάποιο υπαίθριο «καθιστικό» το οποίο χρησιμοποιείται και σαν τραπεζαρία για το φαγητό ή για τις ελάχιστες ελεύθερες ώρες από την κοπιαστική εργασία.  Πηγή